Emmotoka ez’amasannyalaze (EVs) zikuwa emigaso mingi, okuva ku mukka omutono okutuuka ku kukendeeza ku ssente z’amafuta. Kyokka, ekibuuzo ekimu ekitera okuvaamu kwe kuba nti sipiidi ekosa mayiro zaabwe. Eky’okuddamu kiri nti yee ewulikika —engeri gy’ovugamu amangu eyinza okukosa ennyo ekika kya EV yo. Mu kiwandiiko kino, tujja kunoonyereza ku ssaayansi ali emabega w’embiro n’okukozesa bbaatule, sipiidi ennungi ennyo okusobola okufuna ebanga erisinga, embeera y’embeera y’okuvuga, n’obukodyo obw’omugaso okugaziya mayiro, omuli n’okutegeera okuva mu bakozesa ab’ensi entuufu.
Sayansi ali emabega wa sipiidi n'okukozesa bbaatule .
Sipiidi ekwata butereevu ku nkozesa y’amasoboza ga EV. Nga bw’ogenda mu bwangu, mmotoka eggya amaanyi mangi okuva mu bbaatule okusobola okuvvuunuka obuziyiza n’okukuuma sipiidi. Ku misinde egya waggulu, okusika kw’empewo —empalirizo ewakanya entambula y’emmotoka —eyongera nnyo. Okugeza, okuvuga ku sipiidi ya kiromita 120 kyetaagisa amaanyi mangi nnyo okusinga okuvuga ku sipiidi ya kiromita 60, ekivaako bbaatule okukendeera amangu.
Ensonga eri mu mateeka ga fizikisi: enkozesa y’amasoboza esituka ne square ya sipiidi, ekitegeeza n’okweyongera okutono mu sipiidi kivaamu okubuuka okw’amaanyi mu kusika. Okugatta ku ekyo, mmotoka erina okwongera okukola ennyo okusobola okunyweza emisinde egy’amaanyi, ekintu ekisinga okussa akazito ku bbaatule.
Sipiidi esinga obulungi ku bbanga erisinga obunene .
Okuzuula sipiidi ennungi ey’okulinnyisa omutindo mu mmotoka ey’amasannyalaze (EV) kizingiramu okutebenkeza enkozesa y’amaanyi n’obulungi bw’entambula. EV ezisinga zituuka ku ntikko y’oku ntikko ku sipiidi ey’ekigero, mu ngeri entuufu nga 50–70 km/h (31–43 mph). Range eno eraga 'sweet spot' nga impact ya aerodynamic drag eri wansi, ate nga ne battery ekozesa esigala nga nnywevu. Nga emisinde gyeyongera okusukka ku bbanga lino, enkozesa y’amasoboza esituka mu ngeri etategeerekeka olw’okuziyiza empewo okunene.
Ku nguudo ennene, okuvuga ku sipiidi ezisukka mu 100–110 km/h (62–68 mph) kiyinza okukendeeza ennyo ku bbanga —okutuuka ku 30–40%. Kino kiri bwe kityo kubanga aerodynamic drag yeeyongera ne square ya sipiidi. Okugeza, okuvuga ku sipiidi ya kiromita 120 buli ssaawa (75 mph) kuyinza okukendeeza ku bbanga lya 15–25% bw’ogeraageranya n’okuvuga ku sipiidi ya kiromita 90 (56 mph). Okukendeeza ku kufiirwa kuno, baddereeva abamu bakozesa ‘adaptive cruise control’, ekiyamba okukuuma sipiidi ezitasalako, ne beewala okwanguwa okuteetaagisa okusobola okufulumya bbaatule.
Mu Mmotoka ez’amasannyalaze ezitali za maanyi (LSEVs) , ezikoleddwa okukozesebwa ebibuga, obulungi zituuka ku ntikko n’okusingawo ku sipiidi entono —nga 25–45 km/h (15–28 mph). Mmotoka zino tezigendereddwaamu nguudo ennene, n’olwekyo okukuuma sipiidi empola, ezitakyukakyuka kikakasa nti waliwo ekifo ekirungi. Okukendeeza ku mmotoka ezifuluma n’obusobozi bwa sipiidi entono bisobozesa LSEVs okukola mayiro nnyingi buli charge, ekizifuula ennungi ennyo mu kutambula kw’ekibuga okumpi.
Sipiidi si ya maanyi gokka wabula era ekosa okubuguma kwa bbaatule. Okuvuga obutakyukakyuka ku sipiidi nnyingi kiyinza okubugumya bbaatule, ekivaako enkola z’okunyogoza ezisikiriza amaanyi amangi n’okwongera okukendeeza ku bbanga. Effect eno yeeyoleka nnyo mu biseera by’olugendo oluwanvu oluwanvu nga tewali kuwummula nnyo.
Enkosa y'embeera y'okuvuga ku range .
Sipiidi yokka tesalawo mayiro za EV —embeera y’okuvuga ey’ebweru nayo erina kinene ky’ekola ku bbanga. Embeera zino zikwatagana n’enkola z’emmotoka ne bbaatule mu ngeri eziyinza okulongoosa oba okukendeeza ku mutindo. Wano waliwo ebintu ebikulu:
1. Ensi .
• Amakubo ag’obusozi gakozesa amaanyi mangi ku bifo ebiserengese, nga mmotoka ekola nnyo okulwanyisa essikirizo. Okwawukana ku ekyo, okuvuga okukka kuyinza okuzzaawo amaanyi okuyita mu buleeki obuzza obuggya, wadde nga tekimala kuziyiza mu bujjuvu kufiirwa waggulu.
• Okutwalira awamu ebifo ebiwanvu biwagira ebanga erisinga obulungi naddala bwe bigattibwa wamu n’obukodyo bw’okuvuga obutonde ng’esannyalazo erinywevu.
2. Obudde n’ebbugumu .
• Ennyogovu ennyo ekendeeza ku bulungibwansi bwa bbaatule, ng’enkola z’eddagala munda mu bbaatule za lithium-ion zikendeera. Okugatta ku ekyo, enkola z’ebbugumu zisaba amaanyi ag’enjawulo okubugumya kabina ne bbaatule. Mu mbeera ng’ezo, baddereeva basobola okusooka okunyweza akayumba ng’emmotoka ekyasasula okukendeeza ku mugugu nga bavuga.
• Obudde obw’ebbugumu era bukwata ku bbanga nga buwaliriza enkola z’empewo okutambula obutasalako, okwongera ku maanyi agakozesebwa. EV ezimu ziwa eco modes ezikoma ku maanyi ga HVAC okugaziya mayiro.
3. Ekibuga vs. okuvuga oluguudo olukulu .
• Mu kuvuga mu kibuga, okuyimirira ennyo n’okutandika kisobozesa buleeki obuzza obuggya okuddamu okukwata amaanyi, ekifuula embeera z’ebibuga okukola obulungi mu ngeri eyeewuunyisa eri EVs wadde nga waliwo obutonde bw’ebidduka okuyimirira n’okugenda.
• Ku nguudo ennene, okuvuga okw’amaanyi okutambula obutasalako kukendeeza ku mikisa gya buleeki, ekivaako bbaatule okukendeera amangu. Ku bavuzi abagenda engendo empanvu, okukendeeza ku sipiidi okutuuka ku sipiidi ya kiromita 80–90 (50–56 mph) kiyinza okulongoosa obulungi awatali kwongera nnyo ku budde bw’okutambula.
4. Okuziyiza empewo n’empewo .
• Empewo z’omu maaso zongera ku kusika kw’empewo, ekiwaliriza mmotoka okukola ennyo. Crosswinds era zisobola okukosa range nga zireeta obutali butebenkevu, nga zeetaaga okutereeza sipiidi buli kiseera. Okwawukana ku ekyo, empewo z’omukira zikendeeza ku kusika, ne ziyamba okukuuma amaanyi.
5. Ebidduka n'omutindo gw'enguudo .
• Okuyimirira n’okugenda mu maaso kuyinza okukendeeza ku bbanga singa buleeki obuzza obuggya tebukozesebwa mu bujjuvu. Oluguudo olubi, gamba ng’obucaafu oba amayinja, byongera okuziyiza okuyiringisibwa, ne bifulumya bbaatule amangu okusinga kolaasi omuseeneekerevu.
Okutegeera ensonga zino ez’ebweru kiyamba abavuzi okuteekateeka amakubo amalungi ennyo. Okugeza, okulonda enguudo eziwanvuwa, okuvuga mu kiseera ky’obudde obw’ekigero, n’okwewala ebitundu ebirimu entambula ennyingi kiyinza okulongoosa ennyo omuwendo gwonna ogw’ebintu byombi ebya EV ne LSEV eby’omutindo.
Ensonga endala ezikosa mayiro .
Ensonga eziwerako ezisukka ku sipiidi zisobola okukwata ku bulungibwansi bwa EV:
. Okukuuma puleesa esinga obulungi kitereeza range.
2. Omugugu gw’obuzito: Okusitula emigugu eminene kyongera okunyigirizibwa ku mmotoka n’okukendeeza ku mayiro.
. Okussa ekkomo ku nkozesa yazo mu lugendo oluwanvu kiyinza okwongeza ku bbanga.
Ensonga zino ziraga obukulu bw’okuddaabiriza mmotoka n’okuvuga mu kukola obulungi ku EV.
Obukodyo bw’okuvuga obutonde bw’ensi okulongoosa ebanga .
Okwettanira enkola z’okuvuga obutonde kiyinza okulongoosa ennyo mayiro. Wano waliwo obukodyo obukola obulungi:
• Okusannyalala okuseeneekerevu n’okusimbula: Weewale okwanguwa okw’amangu n’okusimbula okukambwe okukuuma amaanyi.
• Kozesa cruise control: Ku nguudo eziwanvu, cruise control eyamba okukuuma sipiidi etali ya kukyukakyuka, okukendeeza ku maanyi agatalina kye geetaagisa.
• Buleeki obuzza obuggya: Kozesa ekintu kino okuzzaawo amaanyi mu kiseera ky’okukendeera naddala mu kuvuga mu kibuga.
• Okusooka okunyweza kabina: nnyogovu oba ssaako emmotoka ng’okyayingira mu pulagi, ekikendeeza ku bbaatule mu lugendo.
Obukodyo buno bukwatagana n’obufirosoofo obuvuga obutonde bw’ensi obw’okusuubira embeera y’enguudo n’okuvuga mu ngeri ey’obwegendereza okukendeeza ku kufulumya bbaatule.
Okutegeera kw’ekitundu n’ebikwata ku nsi entuufu .
Bangi ku bavuzi ba EV bagabana ku bye bayitamu mu mikutu gya yintaneeti, nga bawa amagezi ag’omuwendo ku ngeri sipiidi gy’ekosaamu range. Okusinziira ku lipoota z’abakozesa, okuvuga ku sipiidi etali ya njawulo ku sipiidi ya kiromita 80-90 ku nguudo ennene kikuba bbalansi ennungi wakati w’obulungi n’obudde bw’okutambula. Okwawukana ku ekyo, okuvuga obutasalako okusukka kiromita 120 buli ssaawa kitera okuvaamu okukendeera okw’amaanyi mu bbanga, nga kyetaagisa okuddamu okujjuza ennyo.
Abavuzi abamu era bakozesa pulogulaamu eziteekateeka okugenda ku lugendo okuzuula ebifo ebicaajinga ku makubo gaabwe, okukakasa nti tebaggwaamu maanyi. Ebikozesebwa bino biyamba nnyo naddala eri LSEV ne baddereeva abateekateeka engendo ez’ewala.
Mu bufunzi
Mu bufunze, sipiidi ekola kinene nnyo mu kusalawo mayiro z’emmotoka ez’amasannyalaze. Okuvuga ku sipiidi ey’ekigero kiyamba okukola obulungi, ate emisinde egy’amaanyi gikendeera nnyo olw’amaanyi okweyongera. Kyokka, sipiidi si y’ensonga yokka —ettaka, embeera y’obudde, puleesa y’emipiira, n’emize gy’okuvuga nabyo bikosa okukozesa bbaatule. Nga beettanira enkola z’okuvuga obutonde n’okuyiga okuva mu bintu eby’ensi entuufu, abavuzi ba EV basobola okugaziya ku bbanga lyabwe n’okunyumirwa okuvuga obulungi, okukola obulungi.
Ka obe ng’ovuga mmotoka ya masannyalaze eya sipiidi entono okukola emirimu emimpi oba EV ey’ewala ku luguudo olukulu, okutegeera enkolagana wakati w’embiro n’okukozesa amaanyi kyetaagisa nnyo okusobola okulongoosa mayiro.
