Emmotoka ez’amasannyalaze zeeyongera okwettanirwa mu myaka egiyise, olw’obutonde bwabyo obutakola bulungi n’okukola emirimu egy’omuwendo. Wabula abantu bangi bakyalina ebibuuzo ku byetaago by’okuddaabiriza mmotoka zino. Ekimu ku bibuuzo ebitera okubuuzibwa kwe kuba nti mmotoka ez’amasannyalaze zeetaaga okukyusa amafuta nga bannaabwe aba petulooli. Mu kiwandiiko kino, tujja kugenda mu maaso n’okubunyisa omulamwa gw’okukyusa amafuta ku mmotoka ez’amasannyalaze era tunoonyereza ku byetaago eby’enjawulo eby’okuddaabiriza mmotoka zino.
Okutegeera Yingini z'emmotoka ez'amasannyalaze .
Emmotoka ez’amasannyalaze zeeyongera okwettanirwa mu myaka egiyise, ng’abantu beeyongera okusalawo ku mmotoka eno ekola ku by’obutonde era nga tesaasaanya ssente nnyingi okusinga mmotoka ez’ennono ezikozesa petulooli. Ekimu ku bikulu ebifuula mmotoka ez’amasannyalaze ez’enjawulo ye yingini zazo. Okwawukanako ne yingini ezikozesa omuliro ogw’omunda ezisangibwa mu mmotoka eza bulijjo, yingini z’emmotoka ez’amasannyalaze zikola ku nkola ey’enjawulo ddala.
Okusingira ddala mmotoka ez’amasannyalaze ez’amaanyi, zirina mmotoka ez’amasannyalaze ez’omulembe ezizisobozesa okukola sipiidi ey’ekitalo n’embiro ez’oku ntikko. Mota zino ziweebwa amaanyi g’amasannyalaze agaterekeddwa mu bbaatule ezirina obusobozi obw’amaanyi, nga zitera okubeera wansi w’emmotoka. Battery zino ziwa amaanyi ageetaagisa okuvuga mmotoka y’amasannyalaze, n’esitula mmotoka mu maaso mu ngeri ennyangu.
Ekimu ku birungi ebiri mu yingini z’emmotoka ez’amasannyalaze kwe kuba nti nnyangu. Obutafaananako yingini za kinnansi ezirina ebikumi n’ebikumi by’ebitundu ebigenda, mmotoka z’amasannyalaze zirina ebitundu ebitono ennyo. Kino kivvuunulwa nti okwesigamizibwa kungi n’okukendeeza ku ssente z’okuddaabiriza eri bannannyini mmotoka ez’amasannyalaze. Ekirala, motoka z’amasannyalaze mu butonde zikola bulungi okusinga bannaabwe ab’okwokya, kubanga zikyusa ebitundu ebisingako ku bitundu by’amasoboza ebiterekeddwa okufuuka entambula entuufu. Obulung’amu buno tebukoma ku kukendeeza ku mafuta wabula bukendeeza ku mukka ogufuluma mu bbanga, ekifuula mmotoka ez’amasannyalaze eky’entambula ey’omulembe.
Ekirala ekikulu mu yingini z’emmotoka ez’amasannyalaze kwe kuzza obuleega mu kuzza obuggya. Tekinologiya ono omuyiiya asobozesa mmotoka y’amasannyalaze okukola nga jenereta nga ddereeva akozesa buleeki. Mu kifo ky’okusaasaanya amaanyi ag’ekiddukano ng’ebbugumu, nga mu nkola za buleeki ez’ekinnansi, buleeki obuzza obuggya bukyusa ne budda mu masannyalaze ne bugitereka mu bbaatule. Kino tekikoma ku kuyamba kugaziya mmotoka wabula kikendeeza ku kwambala ku paadi za buleeki, ekivaamu ebitundu ebiwangaala.
Mu ngeri y’okukolamu, mmotoka ez’amasannyalaze ez’amaanyi zisobola okwanguwa okuwuniikiriza olw’okukola torque ey’amangu ewereddwa mmotoka z’amasannyalaze. Okwawukanako ne yingini ezikozesa omuliro ogw’omunda, ezeetaaga obudde okutuuka ku ttooki zazo ez’oku ntikko, mmotoka z’amasannyalaze zikola torque esinga okuva ddereeva lw’anyiga ‘accelerator pedal’. Okutuusa amasannyalaze gano mu kaseera katono kivvuunulwa mu kuvuga okusikiriza, okusobozesa abaagazi b’emmotoka ez’amasannyalaze okunyumirwa okwanguwa okw’amangu n’okukwata.
Ebyetaago by’okuddaabiriza mmotoka ez’amasannyalaze .
Emmotoka ez’amasannyalaze zeeyongera okwettanirwa abantu ssekinnoomu abafaayo ku butonde bw’ensi n’abo abanoonya okukendeeza ku kaboni gwe bafulumya. Nga abantu bangi bwe bakola okukyusa okudda ku mmotoka ez’amasannyalaze, kikulu okutegeera ebyetaago by’okuddaabiriza ebijja n’okubeera n’ekimu.
Ekimu ku bintu ebikulu by’olina okulowoozaako bwe kituuka ku kukuuma mmotoka ey’amasannyalaze ye bbaatule. Obutafaananako mmotoka za kinnansi ezeesigama ku petulooli, mmotoka ez’amasannyalaze ziweebwa bbaatule ennene eza lithium-ion. Battery zino zeetaaga okuddaabiriza buli kiseera okulaba nga zikola bulungi era nga ziwangaala. Kikulu okugoberera ebiragiro by’omukozi w’ebintu eby’okusasuza n’okufulumya bbaatule okuziyiza okwonooneka n’okwongera ku bulamu bwayo.
Ekirala ekyetaagisa okuddaabiriza mmotoka ez’amasannyalaze kwe kukuuma enkola y’okunyogoza ng’eri mu mbeera nnungi. Battery n’ebitundu ebirala eby’emmotoka ey’amasannyalaze bikola ebbugumu nga bikola, era enkola y’okunyogoza ekola obulungi kyetaagisa okuziyiza okubuguma ennyo. Okukebera buli kiseera emiwendo gy’amazzi agabuguma n’okukakasa nti okutambula obulungi kikulu okwewala ensonga zonna eziyinza okubaawo.
Okuddaabiriza emipiira kye kintu ekirala ekikulu mu kubeera n’emmotoka ey’amasannyalaze. Mmotoka ez’amasannyalaze zimanyiddwa olw’okusannyalala okw’amangu n’okuzikubamu torque empanvu, ekiyinza okuteeka okunyigirizibwa okw’enjawulo ku mipiira. Kikulu okukebera buli kiseera puleesa y’emipiira, okukyusa emipiira n’okukakasa nti gikwatagana bulungi. Kino tekijja kukoma ku kulongoosa mutindo n’obulungi bw’emmotoka wabula n’okwongera ku bulamu bw’emipiira.
Ng’oggyeeko ebyetaago bino ebitongole eby’okuddaabiriza, mmotoka ez’amasannyalaze era zigabana ebimu ku bifaanagana n’emmotoka ez’ennono. Okukebera buli kiseera n’okukyusa ebyuma ebisengejja empewo, gamba ng’ebisengejja empewo n’ebisengejja mu kabina, kikulu okukuuma omutindo gw’empewo omulungi munda mu mmotoka. Okukuuma woyiro wa bulijjo n’okukebera buleeki nakyo kyetaagisa ku bulamu okutwalira awamu n’omutindo gw’emmotoka.
Omutwe omutono ogw’enjawulo 1: Omulimu gw’ebizigo mu mmotoka ez’amasannyalaze .
Mu nsi egenda ekyukakyuka buli kiseera eya tekinologiya w’emmotoka, mmotoka ez’amasannyalaze zivuddeyo ng’ekyusa omuzannyo. Mmotoka zino ezikozesa amasannyalaze, zifunye obuganzi olw’obutonde bwazo obutakwatagana na butonde n’okulongoosa amafuta. Naye waliwo ekintu ekikulu ekikola kinene mu kwongera ku mutindo n’obuwangaazi bw’emmotoka ez’amasannyalaze - ebizigo.
Ebizigo bye bintu ebikoleddwa okukendeeza ku kusikagana wakati w’ebitundu ebitambula, bwe kityo ne kikendeeza ku kwambala n’okukutuka. Mu mbeera y’emmotoka ez’amasannyalaze, zikulu nnyo okulaba ng’ekola bulungi era ng’ekola bulungi. Mmotoka ez’amasannyalaze naddala ez’amasannyalaze ez’amaanyi, zeesigamye ku bitundu eby’enjawulo nga motors, bearings, ne gearboxs okukola obulungi. Ebizigo biwa obukuumi obw’amaanyi eri ebitundu bino, ebibasobozesa okukola ku mitendera egy’okukola ku ntikko.
Ekimu ku bikulu ebisiigibwa ebizigo we biraga nti tekyetaagisa kiri mu mmotoka y’amasannyalaze. Mota zino ze zibeera omutima gwa mmotoka ez’amasannyalaze, nga zikyusa amaanyi g’amasannyalaze ne zifuuka amaanyi g’ebyuma. Okusobola okutuuka ku sipiidi ey’amaanyi, mmotoka y’amasannyalaze ekola ku sipiidi ey’enjawulo ey’okuzimbulukuka. Ebizigo ebikolebwa mu ngeri ey’enjawulo ku mmotoka z’amasannyalaze bikola kinene nnyo mu kukendeeza ku kusikagana n’okukola ebbugumu, bwe kityo ne kilongoosa obulungi.
Ekirala, ebizigo nabyo biyamba mu kukozesa obulungi amaanyi okutwalira awamu mu mmotoka ez’amasannyalaze. Nga bakendeeza ku kusikagana, bakakasa okufiirwa kw’amaanyi okutono mu nkola y’okukyusa, ekivaamu okulongoosa mu bulamu bwa bbaatule n’okweyongera. Kino kikulu nnyo naddala eri mmotoka ez’amasannyalaze ez’amaanyi, nga buli kitundu ky’okukuuma amaanyi kikulu okutuuka ku mutindo ogusinga.
Ng’oggyeeko mmotoka y’amasannyalaze, ebizigo nabyo bikola kinene nnyo mu kwongera ku nkola y’ebitundu ebirala mu mmotoka ez’amasannyalaze. Okugeza, bbeeri zeetaaga okusiiga obulungi okukendeeza ku kusikagana n’okukakasa nti zikyukakyuka bulungi. Mu ngeri y’emu, ggiyabookisi wadde nga tezisinga kubeera mu mmotoka ez’amasannyalaze, zikyalina ebizigo okuziyiza okwambala okuyitiridde n’okukuuma emirimu emirungi.
Kinajjukirwa nti okulonda ekizigo kya ddyo kikulu nnyo okusobola okukola obulungi mmotoka z’amasannyalaze. Ebizigo ebirina ebbugumu eringi n’obuzito obutono bye bisinga okugumira embeera z’emmotoka zino ez’amaanyi n’ebbugumu. Okugatta ku ekyo, ebizigo ebikuuma obutonde bw’ensi bigenda byeyongera okwettanirwa, nga bikwatagana n’obutonde bw’emmotoka ez’amasannyalaze ezitegeera obutonde bw’ensi.
Omutwe omutono ogw’enjawulo 2: Enjawulo mu ndabirira wakati w’emmotoka ez’amasannyalaze ne petulooli .
Emmotoka ez’amasannyalaze zifunye obuganzi obw’amaanyi mu myaka egiyise olw’emigaso mingi, omuli n’okugiyamba okukendeeza ku kaboni afulumira mu bbanga n’okukendeeza ku nsimbi mu bbanga eggwanvu. Wabula bwe kituuka ku ndabirira, mmotoka ez’amasannyalaze zaawukana ku bannaabwe abakozesa petulooli. Okutegeera enjawulo zino mu ndabirira kyetaagisa nnyo okulaba nga mmotoka zaabwe zikola bulungi n’okuwangaala.
Ekimu ku bikulu eby’enjawulo wakati w’emmotoka ez’amasannyalaze ne petulooli kiri mu maanyi gazo. Mmotoka ez’amasannyalaze ziweebwa bbaatule ezikola emirimu egy’amaanyi, ate mmotoka za petulooli zeesigamye ku yingini eziyokya munda. Enjawulo eno enkulu ekosa ebyetaago by’okuddaabiriza ebika by’emmotoka byombi. Mu mmotoka ey’amasannyalaze, bbaatule kitundu kikulu nnyo ekyetaaga okulondoola n’okulabirira buli kiseera. Kirungi okugoberera ebiragiro by’omukozi w’ebintu okuddaabiriza bbaatule, nga muno muyinza okubeeramu okwekebejja buli luvannyuma lwa kiseera, okulongoosa pulogulaamu, n’okulongoosa bbaatule.
Ekirala ekikulu mu kuddaabiriza mmotoka ez’amasannyalaze kwe kusasula ebikozesebwa. Okwawukanako ne mmotoka za petulooli ezisobola okuteekebwa ku ssundiro ly’amafuta lyonna, mmotoka ez’amasannyalaze zeetaaga okuyingira mu bifo ebicaajinga. Bannannyini zo balina okulaba nga bafuna ebifo ebirungi we basasuza, oba awaka oba nga bayita mu mutimbagano gwa siteegi z’olukale ezisasula ssente. Okukebera buli kiseera waya ezicaajinga n’ebiyungo okulaba oba waliwo ebyonooneddwa oba okwambala kwonna nakyo kyetaagisa okutangira ensonga yonna eyinza okucaajinga.
Ekirala, mmotoka ez’amasannyalaze zirina ebitundu ebitono ebitambula bw’ogeraageranya n’emmotoka za petulooli, ekivaako ebyetaago by’okuddaabiriza okukendeeza. Enkizo eno esinga kuva ku butabeerawo yingini ya kwokya munda ng’erina ebitundu bingi ebitambula. Ng’ebitundu bitono okulabirira, okutwalira awamu mmotoka ez’amasannyalaze zeetaaga okukola obulungi ennyo era nga zirina emikisa emitono egy’okulemererwa mu byuma.
Wabula kikulu nnyo okumanya nti mmotoka ez’amasannyalaze zikyalina okuddaabiriza buli kiseera okukakasa nti zikola bulungi. Kuno kw’ogatta okukebera enkola ya buleeki bulijjo, emipiira, n’ebitundu ebiyimiriza mmotoka. Ekirala, okukuuma enkola y’okunyogoza n’okufumbisa mmotoka ey’amasannyalaze ng’eri mu mbeera nnungi kyetaagisa nnyo okukuuma bbaatule. Okugoberera enteekateeka y’okuddaabiriza omukozi esengekeddwa kikulu nnyo okuzuula ensonga zonna eziyinza okubaawo nga tezinnaba kufuuka bizibu bikulu.
Mu bufunzi
Yingini z’emmotoka ez’amasannyalaze zikola obwangu, obulungi, buleeki obuzza obuggya, n’okukola obulungi. Nga enkulaakulana ekolebwa mu tekinologiya w’emmotoka ez’amasannyalaze, tusobola okusuubira ebintu ebisingako okuyiiya n’okulongoosa omutindo. Okuddaabiriza bbaatule entuufu, okuddaabiriza enkola y’okunyogoza, okuddaabiriza emipiira, n’okukebera bulijjo kikulu eri bannannyini mmotoka ez’amasannyalaze okukuuma mmotoka zaabwe nga zitambula bulungi. Ebizigo bikola kinene nnyo mu kwongera ku mutindo, obulungi, n’okuwangaala kw’emmotoka ez’amasannyalaze naddala ez’amaanyi. Mmotoka zino zeesigamye nnyo ku bizigo okukendeeza ku kusikagana, okukendeeza ku kwambala, n’okukyusa amaanyi. Okulabirira mmotoka ez’amasannyalaze kyawukana nnyo ku mmotoka za petulooli, nga buli kiseera baddaabiriza bbaatule n’okufuna ebikozesebwa mu kucaajinga kyetaagisa ku mmotoka ez’amasannyalaze. Okutegeera ebyetaago ebitongole eby’okuddaabiriza mmotoka ez’amasannyalaze ez’amaanyi kikulu nnyo eri bannannyini zo.
